110-ч дивизин баатрлг керг-үүл

Эн җил Хальмг мѳрн цергә 110-ч дивизь тогтагдснас нааран 80-җилин ончта ѳѳн күцв.

Тѳрскән харсгч Алдр дәәнд мана таӊһчин кесг миӊһн баатрмуд залу-зѳргтәһәр орлцҗ әмнәсн хаһцла. Зѳргтә дәәчнрин дунд 110-ч Хальмг мѳрн цергә салу дивизин цергчнр болн командирмүд онц орм эзлнә.

Келн-улсин цергә әӊгүд бүрдәлһнә туск СССР-ин Харслтын комитетин тогтавр 1941 җилин үкр сарин 13-д батлгдсмн. Хальмг АССР-Совнарком болн партин органмуд 110-ч болн 111-ч тойгта хальмг дивизьмүд тогтахин тѳлә бачм керг-үүлдвр күцәһәд Хальмг АССР-ин Баһ-Дѳрвд селәнд эдниг бүрдәсмн. Хѳѳнь 1942 җилин моһа сард 111-ч тойгта дивизь уурулгдла, терүнә цергчнр 110-ч тойгта хальмг дивизин ханьд орла. Дивизин цергчнрин тонь дѳрвн дундур миӊһнәс үлү болв. Терүнә ик зууһинь хальмгуд тогтасмн. 1942 җилин лу сарин 23-д дивизьд дәәч туг бәрҗ ѳггдсмн. Цааранднь хальмг мѳрнә дивизь дәәч белдврән дигтә-даратаһар күцәһәд үүлдврән эклҗ Теӊ һолын кѳвәд цергә операцст белдҗәсмн.

Мѳчн сард 110-ч тойгта ОККД Ар Кавказин фронтын 51-ч Əәрмин ханьд орад, харслтын үүлдврән Багаевск станицәс авн Раздольск күртл 58 дууна участкд күцәҗәсмн. Мана цергчнрин ѳмнәс немш-фашистнрин танкин хойр дивизь дәврлһ кев. Тиим болв чигн хальмг баатрмуд нәәмн ѳдртән эзлсн плацдарман батрҗ хооран цухрлго әмән әрвллго ноолдҗасмн.

Хальмг дивизь дәкәд олн дәәлдәнд орлцад, һурвн дәкҗ цергин тугмудан геелго бүслүрәс һарсмн. Кавказин тѳлә болсн дәәлдәнд зуунас үлү селә болн балһс сулдхв. Эн ик дәәлдәнә чилгчәр дивизин дәәчнр 4-ч гвардейск Кубанск хазгин корпуст орсн билә. Энүнд олн цергчнр алдр ѳвкнрин цергин йос бәрҗ, әмән әрвллго диилвр бәртл дәәлдцхәв.

Дәәнә күнд цагт мана хальмг баатрмуд залу-зѳргән медүлҗ баатр кесг йовдл һарһсмн. Тегәд чигн эднә зѳргтә үүлдврин тускар бидн мартх зѳв угавидн.